چشم ها را شست جور دیگر باید نگریست

وقتی که از ایستگاه متروی 15خرداد تهران پیدا می شیم چند قدمی نرفته به کاخ گلستان می رسیم که یکی از کاخ های دوره صفویه می باشد. در ضلع   جنوب غربی کاخ، موزه مردم شناسی قرار دارد که یکی از موزه های جالب و غنی مردم شناسی می باشد، در قسمت دیواره‌ی سمت چب ورودی موزه تابلوی بدین مضمون جلب توجه می نماید: فرمان مظفرالدین شاه قاجار به میرزا علی اکبر خان مراغه ای؛ موضوع فرمان: اعطای حکومت شهر مراغه به میرزا علی اکبر خان(1265ش/ 1304ه ق).برای من که نام مراغه را دیدم بسیار جالب بود و متن فوق را داشتم می نوشتم گردشگری ازم سوال کرد که مراغه کجاست؟ و من با کمال تعجب پرسیدم مگر مراغه را نمی شناسی؟ گفت یکی از شهرهای ارومیه نیست؟. چرا باید شهری با این تاریخ پر افتخار و درخشانش که زمانی پایتخت ایران بوده و همان نقشی را داشته که امروزه تهران دارد چنین فراموش و گمنام شود. نام آورانی که از خاک پر بهای این شهر به پا خاستند و نام آنها در گوشه گوشه های این مرز و بوم می درخشد و به صراحت می توان گفت که کمتر شهری را می توان یافت که مثل مراغه از چنین نام آوازه ای بر خوردار باشد و در کمتر کتاب تاریخی می توان مشاهده کرد که نامی از مراغه در آن نباشد، از کتابخانه کوچک رصدخانه نیاسر تا حمام فین کاشان و اصفهان تا همین کاخ گلستان نامی از مراغه برده شده است. وقتی ابن حوقل جغرافی نویس قرن 4 ه ق از شهر ارومیه توصف می کند می گوید: این شهر(ارومیه) باغ های انگور زیادی دارد و شهر خرم و آبادی است که در بزرگی می تواند به پای مراغه برسد. مطالب مشابه این در کتب قدیمی بسیار است کما اینکه هر وقت جغرافی نویسان قدیم در شمال غرب(آذربایجان) موقعیت جغرافیای شهری را بیان می نمودند به مراغه اشاره می کردند و موقعیت آن شهر را با مراغه بیشتر می سنجیدند مثلا: جغرافیدانان قدیم در باره‌ی شهر شیز چنین نوشته اند: شیز شهری است میان مراغه و زنجان. و یا در توصیف اردبیل می گویند که قبل از این که اردبیل کرسی نشین ساجیان در قرن سوم ه باشد مراغه کرسی نشین حکومت ساجیان بوده است.

ردپای از انسان های ماقبل تاریخ در مراغه

مراغه با تاریخ درخشان خود در قرون اسلامی، نشان می دهد که پیشینه قوی دارد که قدمت آن را باید در دوران های خیلی  قدیمی تر که هزاران سال قبل از مسیحیت نیز باشد جستجو کرد. خوشبختانه بررسی های که طی چند دهه اخیر در منطقه صورت گرفت این واقعیت را نشان داد که این منطقه، قدمتی نزدیک به صد هزار سال دارد، که این آثار دال بر وجود انسان های در این منطقه است که در دوره ی پارینه سنگی در اینجا زندگی می کردند. پارینه سنگی قدیم در ایران تقریبا از صد هزار سال پیش شروع می شود و تنها در سه منطقه آثاری از آن یافت شده است. که یکی از این مناطق محدوده مراغه، تبریز و میانه است.

خانم هندصادق کوروس، دانشیار دانشگاه تهران در آذربایجان شرقی و در منطقه ی محدود به تبریز، مراغه و میانه در سال 1345 بررسی های سطحی  که انجام دادند موفق شدند چند نمونه دست افزار سنگی بدست آورند که بنا به عقیده ی ایشان این آثار شواهدی بر حضور انسان در دوره پارینه سنگی در این منطقه است و این انسان ها متعلق به همان گروه های انسانی است که حدود نیم میلیون سال قبل بطور پراکنده از اسلواکی تا چین زندگی می کردند و با فن آتش آشنایی داشتند. متاسفانه این بررسی ها تا سال 1379 متوقف بود تا اینکه در این سال بررسی های که توسط آقایان رضا غفاری و فریدون بیگلری در منطقه مراغه به عمل آمد و ایشان  موفق شدند در حاشیه رودخانه ورجوی آثاری از دوره ی پارینه سنگی میانه را در منطقه کشف کنند که بیشتر این آثار تراشه ابزارهای سنگی بود. این بررسی ها نشان می دهد که شهرستان مراغه تقریبا از صد هزار سال قبل محل زندگی بوده است. و امید است در بررسی های آتی شاهد کشف آثار گرانبهایی از دوران های مختلف تاریخی در مراغه باشیم چرا که بی شک این منطقه یکی از مستعد ترین مناطق زیست در دوران های باستان بوده است.

سعید ستارنژاد کارشناس باستان شناسی از دانشگاه سراسری محقق اردبیل

جایگاه مراغه در بین ادیان

روزنامه همشهری یكشنبه ۱۱ مرداد ۱۳۸۳ - - ضمیمه شماره ۳۴۵۳ صفحه چهارم

موزه تماشایی آبگینه ها و سفالینه های مراغه

شهرستان مراغه با آثار و ابنیه تاریخی با قدمت قبل و بعد از دوره اسلا می یكی از ۱۰ شهرمهم دارای بافت آثار تاریخی در كشور به شمار می رود. بنا بر اطلا عات موجود در مراغه حدود ۲۰۰ اثر تاریخی پابرجا و تپه باستانی متعلق به دوران مختلف تاریخ از جمله دوره های ایلخانی، سلجوقی، معبد مهری و دوره اوراتویی است كه در كشور كاملا ً یگانه و منحصر به فرد است. شهر مراغه از معدود شهرهایی است كه دارای سابقه پایتختی بوده اما آثار تاریخی و هویت تاریخی فرهنگی آن در كشور شناخته شده نیست. موزه ایلخانی، مقبره اوحدی مراغه ای، معبد مهری، رصدخانه و گنبدهای سرخ، غفاریه، كبود و برج مدور، حسینیه غفاریه حمام های قدیم سنگ قبرها و مسجدهای تاریخی از آثار ارزشمند در این شهرستان است. كلیسای سورب هوانس، قبرستان آقالا ر، مسجد طاق بالا ، چهل غار كهجوق ساخت دست انسان، مسجد شیخ بابا، ملا رستم، پل های تاریخی، یخچال باستانی مرادیان همه از آثار تاریخی این منطقه است. قلعه های باستانی چلا ن، قیزلا ر، گویجه قلعه، و دیورزم از قلعه های مهم تاریخی قبل از میلا د در شهرستان مراغه است كه همگی در فهرست آثار ملی ثبت شده است. هر چند پرداختن به همه آثار تاریخی مراغه به صورت مجموعه غیرممكن و یا دشوار است اما معرفی گوشه ای از این آثار می تواند اهمیت این منطقه تاریخی را نمایان كند. مسجد ملا معزالدین از مسجدهای پیش از دوران صفویه است كه به دست شیخ معزالدین مراغه ای از علما و بزرگان مراغه ساخته شده و افزون بر مسجد دارای مدرسه دینی نیز است. مجموعه سنگ قبرها در مراغه یكی از ده ها اثر با ارزش تاریخی به جای مانده از دوران پیش و بعد از اسلا م است كه تاریخ خاموش و مدفون را حكایت می كند. سنگ قبور مراغه شامل سنگ هایی به شكل گهواره ای، ساده و تندیسی است كه منقش به خطوط فارسی، عربی و خطوط عربی با لهجه تركی است كه دارای سبك های حجاری و معماری متفاوت است. معبد مهری شهرستان مراغه با قدمت دوره اشكانی و ساسانی برای پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی این شهرستان به صورت زیرزمینی و صخره ای بنا شده است. موزه ایلخانی مراغه به عنوان موزه تخصصی دوره ایلخانی در كشور شناخته شده و با توجه به داده های تاریخی و فرهنگی این موزه همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی است. این موزه دارای پنج بخش كتابت، مفرغینه ها، آبگینه ها، سفالینه ها و سكه ها است كه در دید همگان قرار دارد. برج ها و گنبدهای باقی مانده از تمدن قبل از دوره اسلا می و بعد از آن ، شهر مراغه را امروزه به مكانی ویژه برای جذب گردشگران داخلی و خارجی مبدل كرده است. گنبد كبود در قسمت جنوب شرقی مراغه در بافت مركزی شهر واقع است كه به صورت بنایی ۱۰ گوش ساخته شده و به گنبد هولا كو شهرت دارد. این گنبد دارای حاشیه بندی، قطاربندی و دندانه كاری های زیبایی است كه در قسمت گلوی گنبد و قسمت زیرین آن به آیات قرآن مزین شده و دارای آرایه های مركب در آجر سفال و كاشی فیروزه ای است. گنبد سرخ ، كهن ترین گنبد باقی مانده در مراغه است كه در سال ۵۴۲ هجری قمری در دوره سلجوقیان در دو طبقه ساخته شده و قاعده آن مربع است. این گنبد از نظر ساخت و نوع آرایه ها موجب الهام در ساخت برج های دیگر بوده و بنای آن مجموعه ای از آرایه های معماری دوره سلجوقی است. برج مدور در كنار برج گنبد كبود از دیگر برج های مراغه است كه در بافت مركزی شهر ساخته شده و دارای پلا نی مدور شامل دو طبقه سردابه و نمازگاه است.

توضیح مختصری در باره مراغه

 مراغه یكی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و دومین شهر بزرگ استان آذربایجانشرقی میباشد كه در كنار رودخانه زیبای صافی و در مشرق دریاچه ارومیه و بر دامنه جنوبی كوه سهند قرار گرفته است. این شهر با ۲۵۰۰۰۰ نفر جمعیت و ۲۵ کیلومتر مربع مساحت، بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر استان آذربایجان شرقی پس از کلان‌شهر تبریز است. واژهٔ مراغه پس از فتح ایران توسط اعراب رایج شده و پیش از ورود اسلام این شهر با نام‌هایی همچون «افرازه‌رود»، «افرازروح»، «افراه‌روز» و «افرازهارود» شناخته می‌شده که بعدها به «ماراوا»، «ماراغا» و «مراغه» تغییر یافته‌است. و بر همین اساس قدمت شهر مراغه به دوره ماد بر می‌گردد. شهر مراغه در طول سده‌های گذشته، همواره به‌عنوان یکی از آبادترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای آذربایجان و ایران شناخته می‌شده و پادشاهان توجه ویژه‌ای نسبت به این شهر داشته‌اند.
واژه‌ای که امروزه بر این شهر اطلاق می‌شود، تغییریافتهٔ واژهٔ ترکی «ماراآغا» به‌معنای جایگاه بزرگان است. موقعیت منطقه‌ای مراغه طوری است كه از شمال به شهر تبریز ارتفاعات كوههای سهند و از شرق به شهرستان هشترود و از سمت مغرب به دریاچه ارومیه و از جنوب به شهرستان میاندوآب محدود است فاصله مراغه – تبریز از طریق جاده آ سفالته ۱۳۰کیلومتر است اختلاف ساعت این شهر با تهران۲۱دقیقه و ۳۰ثانیه است. این شهرعلاوه بر جاده آسفالته از طریق خط آهن به تبریز و تهران و از طریق خطوط هوایی به تهران متصل می‌شود. بطور كلی مراغه از دو ناحیه كوهستانی و جلگه‌ای تشكیل یافته واز لحاظ آب و  هوا معتدل (متمایل به سردی) و نسبتا مرطوب است. بیشینهٔ دمای این شهر در تابستان‌ها حدود ۳۵ درجهٔ سانتی‌گراد بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستان‌ها حدود 20 درجه سانتی‌گراد زیر صفر است؛ همچنین میزان بارش سالانه در مراغه حدود ۳۳۰ میلی‌متر است. به‌جهت قرارگرفتن این شهر در دامنهٔ جنوبی سهند، رودخانه‌هایی نظیر صوفی‌چای و مردق‌چای که از این کوهستان سرچشمه می‌گیرند، از داخل مراغه عبور کرده و در رونق و آبادانی شهر تأثیر به‌سزایی داشته‌اند. مراغه یكی از مراكز مهم تهیه و صدور خشكبار محسوب می شود. و از چشمه‌های معدنی معروف اطراف شهر مراغه می‌توان به شورسو، گشایش، ایستی‌بلاغ، قره‌ پالچیق و ساری‌سو اشاره كرد. و از جملهٔ آثار تاریخی و جای‌های دیدنی مراغه می‌توان به آرامگاه اوحدی مراغه‌ای، برج مدور، پل خانقاه، پل قلعهٔ دختر، پل مردق، رصدخانهٔ مراغه، غار کبوتر، غارهای رصدخانه، کلیسای مراغه، گنبد سرخ، گنبد غفاریه، گنبد کبود، مسجد شجاع‌الدوله، مسجد شیخ ابا، مسجد شیخ تاج، مسجد ضریر، مسجد طاق، مسجد ملارستم، مسجد ملامعزالدین، معبد مهر، مقبرهٔ آقالار و موزهٔ ایلخانان وصدها مورد دیگر اشاره کرد . اوج شهرت نام مراغه به عهد هلاكوخان می‌رسد. در دوره هلاكوخان و در زمانی كه مراغه به عنوان پایتخت برگزیده شده بود با تقاضا و تشویق دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیر الدین طوسی معتبرترین مركز علمی جهان یعنی رصدخانه مراغه در یكی از تپه‌های شمال غربی مراغه احداث گردید كه قبل از ویرانی یكی از بزرگترین مراكز پژوهشی و نجومی زمان خود در جهان بود. و هم اكنون گنبدی بلند جهت پوشش بقایای برج مركزی رصد خانه بر روی آن احداث گردیده كه به عنوان نمایشگاه، از آلات و وسایل نجومی آن دوره نیز در آن استفاده خواهد شد . ازسوغات مراغه میتوان صابون سجوق باسلوق عسل وخشکبار آن رانام برد. پس از حملات عرب‌ها گروهی از مردم مراغه در حدود هزار سال پیش از آن شهر کوچیده و به منطقه رودبار الموت رفتند. این کوچندگان امروز نیز به نام مراغی‌ها نامیده می‌شوند و در ۷-۸ روستای رودبار الموت سکونت دارند و به زبان مراغی سخن می‌گویند. آن‌ها زبان اصلی مادی مراغه آذربایجان را حفظ کرده‌اند و امروز نیز به زبان ایرانی آذری سخن می‌گویند. حمدالله مستوفی، دین مراغی‌های الموت را آیین مزدکی نامیده‌است.وی زبان مردم خود شهر مراغه را «پهلوی متغیر» نامیده که منظور همان زبان آذری است.

انواع گونه های انگور وباغداری در مراغه

انگور کشمش بیدانه سفید
انگور کشمش سفید یکی از بهترین نوع از انگورهای ورجوی است و قسمت عمده باغات ورجوی فقط مختص این نوع انگور می باشد. از این انگور محصولی به نام سبزه به دست می آید که علاوه بر مصرف داخلی به میزان زیاد به سایر کشورها صادر می گردد.

تاریخ مراغه

تاریخ واقعی بنای این شهر روشن نیست اما دلایل و شواهد موجود قدمت آن را به قبل از میلاد مسیح می رساند.به نوشته دیاکونف در سال 715 قبل از میلاد ناحیه کنونی مراغه جز سرزمین ماننا بوده و بنام ایالت اوئیشویش نامیده می شده است.بطلیموس در قبل از میلاد مسیح مراغه را جز اقلیم چهارم از اقالیم هفتگانه ریع مسکون شمرده و دریاچه ارومیه را به دلیل واقع شدن در کرانه غربی مراغه مارگیانه نام نهاده است. مارک آنتوان در سال 36 قبل از میلاد هنگام ذکر حوادث زمان پارت ها از این مکان بنام فرائه تا یاد می کند.  عده ای نیز معتقدند شهر تاریخی فراسپه که توسط آنتونیوس سردار رومی محاصره ولی به تصرف درنیامد همان مراغه است. به اعتقاد احمد کسروی نام مراغه بی گمان همان مارآوا یا مادآوا و به معنی جایگاه ماد می باشد.

علیرغم آنکه تاریخ مراغه در قبل از اسلام در هاله ای از ابهام قرار دارد تاریخ بعد از اسلام روشن تر و از حوادث آن دوران اطلاعات بیشتری در دسترس است. آنگونه که از تاریخ بر می آید مراغه در دوران ساجوقیان شهری مهم و آباد و از مراکز علمی بوده است. اوج شهرت آن در دوره ایلخانیان است که پس از انتخاب به عنوان پایتخت توسط هولاکوخان مراکز علمی رصدخانه و کتابخانه مشهور آن احداث گردید. در روزگاران بعد هر چند که این شهر از نظر وسعت و رونق رو به اضمحلال گذاشت ولی کماکان به عنوان یک شهر مهم در آذربایجان و نیز یکی از مراکز مهم نظامی تاعصر حاضر ایفای نقش نموده است. شهر مراغه عمدتا یک شهر کشاورزی است. رودخانه های متعددی که از سهند سر چشمه می گیرد باغات و مرازع آن را مشروب نموده و سرسبزی خاصی به آن بخشیده است .با دارا بودن مراتع سرسبز در دامنه های سهند از نظر دامداری نیز جز مناطق مهم ایران است. خوشبختانه از آلودگی صنعتی در آن اثری نیست .

موقعیت منحصر بفرد مراغه ریشه در تاریخ دارد. این شهر در گذشته به عنوان مرکز ایالت آذربایجان و پایتخت ایران همواره به لحاظ

 موقعیت استراتژیک خود مورد توجه حکام بوده و از جنبه های مختلف اقتصادی، علمی و ... در دوره های مختلف از رونق خاصی

 برخوردار بوده است.

مراغه همینک نیز به لحاظ وجود مسیرهای ارتباطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وجود خطوط ریلی، جاده ترانزیتی و فرودگاه

سهند، مراغه را کانون ارتباطی منطقه جنوب آذربایجان نموده است. وجود بیش از 300 اثر تاریخی و 19 اثر قابل بازدید، منطقه

 فسیلی مراغه (بهشت فسیلی جهان) و آثار طبیعی منحصر به فرد رشته کوه سهند و آب های معدنی فراوان از جمله ویژگیهای

 منحصر به فرد مراغه است.

مراغه یکی از شهرهای قدیمی ایران است. این شهر در شمال غربی ایران و در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است. دین مردم این شهر مسلمان و مذهب انها شیعه جعفری است و مراسمات مذهبی پرشوری در ایام ماه محرم و ماه رمضان برپا میکنند مردم این شهر به زبان ترکی صحبت میکنند نام مراغه در اصل ماراوا و مراوا و ماداوا بوده که جایگاه مادها معنی می‌دهد. مراغه تاریخ پر افت و خیزی داشته است و از شهرهای مهم شمال غربی ایران بشمار می‌رود. آثار باستانی مراغه بسیار است که رصدخانه خواجه نصیر طوسی از مهم‌ترین آنهاست.